Çölyak hastalığı, bağışıklık sisteminin gluten adlı proteine karşı anormal bir tepki vermesi sonucu ortaya çıkan otoimmün bir hastalıktır. Bu hastalık, ince bağırsağa zarar vererek besin emilimini olumsuz etkileyebilir ve uzun vadede ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Çölyak hastalığı olan bireylerde gluten tüketimi sindirim sistemi problemlerine, vitamin eksikliklerine ve kronik yorgunluğa neden olabilir. Hastalığın belirtileri kişiden kişiye değişiklik gösterse de, en yaygın semptomlar arasında ishal, şişkinlik, karın ağrısı ve kilo kaybı bulunur. Bu yazıda, çölyak hastalığının belirtilerini, nedenlerini ve uygulanabilecek tedavi yöntemlerini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.
Çölyak Hastalığı Nedir?
Çölyak hastalığı, bağışıklık sisteminin gluten adı verilen proteine karşı anormal bir tepki vermesi sonucu ortaya çıkan kronik bir sindirim sistemi rahatsızlığıdır. Bu hastalık, ince bağırsağın iç yüzeyine zarar vererek besin emilimini bozar. Tedavi edilmezse ciddi sağlık problemlerine yol açabilir.
Gluten, buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda bulunan bir proteindir. Çölyak hastalığı olan bireyler gluten tükettiğinde, bağışıklık sistemleri bağırsak mukozasına saldırır ve burada iltihaplanmalara yol açar.
Çölyak Hastalığının Belirtileri
Çölyak hastalığının belirtileri kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Bazı kişilerde hafif semptomlar görülürken, bazıları şiddetli rahatsızlık hissedebilir. En yaygın belirtiler şunlardır:
Sindirim Sistemi Belirtileri
- Sürekli ishal veya kabızlık
- Karın ağrısı ve şişkinlik
- Mide bulantısı ve kusma
- Yağlı ve kötü kokulu dışkı
Bağışıklık Sistemi ve Diğer Belirtiler
- Kronik yorgunluk
- Kansızlık (demir eksikliği anemisi)
- Kilo kaybı
- Eklem ve kas ağrıları
- Deride kaşıntılı döküntüler (Dermatitis herpetiformis)
- Sinir sistemi sorunları (baş ağrısı, depresyon, anksiyete)
Çocuklarda Çölyak Hastalığı Belirtileri
Çocuklarda çölyak hastalığı, gelişim geriliğine ve büyüme problemlerine yol açabilir. Yaygın çocukluk dönemi belirtileri şunlardır:
- Gelişim geriliği ve kilo alamama
- Diş minesinde bozulmalar
- Aşırı huzursuzluk ve sinirlilik
- Karında şişlik
Çölyak Hastalığının Nedenleri
Çölyak hastalığının temel nedeni genetik yatkınlıktır. Ancak çevresel faktörler de hastalığın ortaya çıkmasına neden olabilir. İşte çölyak hastalığının başlıca nedenleri:
- Genetik Faktörler: Çölyak hastalığı, ailevi geçiş gösteren bir hastalıktır. Eğer birinci dereceden akrabalarda çölyak hastalığı varsa, risk daha yüksektir.
- Bağışıklık Sistemi Problemleri: Bağışıklık sisteminin gluten proteinine karşı yanlış bir tepki vermesi hastalığı tetikleyebilir.
- Çevresel Faktörler: Bebeklik döneminde gluten tüketimine erken veya aşırı maruz kalmak, enfeksiyonlar ve stres gibi faktörler çölyak hastalığını tetikleyebilir.
Çölyak Hastalığının Teşhisi
Çölyak hastalığı teşhisi için çeşitli testler uygulanmaktadır. Hastalığın kesin teşhisi için kullanılan yöntemler şunlardır:
- Kan Testleri:
- Anti-tTG (Doku Transglutaminaz) antikoru testi
- EMA (Endomisyum Antikoru) testi
- Bağırsak Biyopsisi:
Kan testleri pozitif çıkarsa, doktorlar ince bağırsaktan doku örneği alarak teşhisi kesinleştirir. Bu yöntemle bağırsak yüzeyindeki hasar gözlemlenir. - Genetik Testler:
HLA-DQ2 ve HLA-DQ8 gen testleri, çölyak hastalığına yatkınlığı belirlemek için kullanılır.
Çölyak Hastalığının Tedavisi
Çölyak hastalığının bilinen tek tedavisi ömür boyu glutensiz beslenmektir. Gluten içeren gıdalardan kaçınılması, bağırsakların zamanla iyileşmesini sağlar.
Glutensiz Beslenme Listesi
Tüketilmesi Gereken Besinler:
Taze sebze ve meyveler
Kırmızı et, tavuk, balık
Yumurta
Pirinç, mısır, patates
Kinoa, karabuğday, amarant
Glutensiz unlar (badem unu, nohut unu vb.)
Kaçınılması Gereken Besinler:
Buğday, arpa, çavdar içeren unlu mamuller
Makarnalar ve hazır çorbalar
İşlenmiş gıdalar (soslar, cipsler, hazır tatlılar)
Bira ve malt içeren içecekler
Çölyak Hastalarının Dikkat Etmesi Gerekenler
- Etiketleri Okuyun: Ambalajlı ürünlerin içerik listesini kontrol edin ve “gluten içermez” ibaresine dikkat edin.
- Çapraz Bulaşmayı Önleyin: Glutenli ürünlerle temas eden yüzeyleri, bıçakları ve kesme tahtalarını ayırın.
- Dışarıda Yemek Yerken Dikkatli Olun: Restoranlarda, glutensiz menü seçeneklerini tercih edin ve mutfağın gluten bulaşma riskini öğrenin.
Çölyak hastalığı, bağışıklık sisteminin gluten içeren gıdalara karşı verdiği ciddi bir tepkidir. Hastalığın belirtileri kişiden kişiye değişebilir ve tanı konulmadığında ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Çölyak hastalarının ömür boyu glutensiz beslenmesi gerekir. Günümüzde, glutensiz diyet uygulayanlar için birçok alternatif gıda bulunmaktadır.
